ภาวะโลหิตจางเป็นอาการผิดปกติที่สามารถเกิดขึ้นได้กับคนทั่วไป ไม่เพียงแต่คนที่เป็นโรคโลหิตจางเท่านั้น ซึ่งระดับความรุนแรงก็จะแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล เพื่อทำความความเข้าใจกับเรื่องใกล้ตัวนี้มากขึ้น วันนี้เราจึงจะชวนทุกคนมารู้จักอาการ สาเหตุ รวมไปถึงอาหารที่ควรหลีกเลี่ยงและอาหารที่เหมาะกับคนที่มีสภาวะโลหิตจางกัน

ภาวะโลหิตจางคืออะไร

โลหิตจาง (Anemia) หรือภาวะซีด คือภาวะที่ร่างกายมีปริมาณเม็ดเลือดแดงน้อยกว่าปกติ ซึ่งเม็ดเลือดแดงมีหน้าที่นำออกซิเจนไปยังเซลล์และเนื้อเยื่อในอวัยวะต่าง ๆ ในร่างกาย เมื่อจำนวนเม็ดเลือดแดงลงลดก็ส่งผลให้ร่างกายเกิดอาการผิดปกติ เช่น รู้สึกเหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย ผิวซีดหรือผิวเหลือง เป็นต้น โดยปัจจัยหลักที่ทำให้เกิดภาวะโลหิตจางอาจมาจากการเสียเลือดมาก การสร้างเม็ดเลือดแดงลดลง หรือเม็ดเลือดแดงถูกทำลายมากขึ้น

ภายในเม็ดเลือดแดงประกอบไปด้วยโปรตีนที่ชื่อ ฮีโมโกลบิน (Hemoglobin) ซึ่งเป็นองค์ประกอบหลัก ทำหน้าที่ลำเลียงออกซิเจนไปเลี้ยงร่างกาย กระบวนการสร้างเม็ดเลือดแดงของผู้ใหญ่จะถูกสร้างขึ้นในไขกระดูกในปริมาณที่เพียงพอที่จะนำออกซิเจนลำเลียงไปสู่เนื้อเยื่อต่าง ๆ เซลล์เม็ดเลือดแดงทั้งหมดจะถูกสร้างขึ้นจากเซลล์เม็ดเลือดแดงต้นกำเนิดก่อนเจริญเติบโตเป็นเม็ดเลือดแดงตัวอ่อนและพัฒนาจนเป็นเม็ดเลือดแดงที่สมบูรณ์ในเพียงไม่กี่วัน จากนั้นจึงถูกปล่อยเข้าสู่หลอดเลือด ซึ่งเม็ดเลือดแดงที่อยู่ในหลอดเลือดนี้จะมีอายุประมาณ 120 วัน ก่อนจะถูกกำจัดออกไปโดยม้าม ตับ และไขกระดูก จากนั้นจึงเริ่มกระบวนการสร้างเม็ดเลือดแดงใหม่อีกครั้ง เพื่อทดแทนของเก่าที่ถูกกำจัดไป

ดังนั้นเมื่อเกิดความผิดปกติในกระบวนการสร้างเม็ดเลือดแดง หรือมีความผิดปกติเกี่ยวกับเม็ดเลือดแดง จะส่งผลให้เซลล์เนื้อเยื่อในร่างกายได้รับออกซิเจนไม่เพียงพอ ทำให้การทำงานของอวัยวะต่าง ๆ เกิดความผิดปกติขึ้น

อาการของภาวะโลหิตจาง

อาการของผู้ที่มีภาวะโลหิตจางจะมีลักษณะแตกต่างกันออกไปซึ่งจะขึ้นอยู่กับสาเหตุของอาการ โดยเป็นได้ตั้งแต่มีอาการเล็กน้อย ไปจนถึงมีอาการรุนแรง หรือบางรายอาจไม่แสดงอาการผิดปกติใดใด จนกว่าภาวะโลหิตจางจะรุนแรงมากขึ้น ซึ่งอาการผิดปกติเป็นผลมาจากการทำงานของหัวใจที่หนักขึ้น เพื่อให้ร่างกายได้รับออกซิเจนจากเลือดมากขึ้นนั่นเอง

·       รู้สึกเหนื่อยง่าย อ่อนเพลียกว่าปกติ ไม่สดชื่น

·       มีอาการตัวซีด ตาเหลืองหรือผิวเหลือง

·       เบื่ออาหาร

·       หงุดหงิดง่าย อารมณ์แปรปรวน

·       รู้สึกมึนงง วิงเวียนศีรษะ ปวดหัว

·       เป็นลม หมดสติ

·       มีอาการมือและเท้าเย็น

·       เจ็บหน้าอก ใจสั่น รวมถึงหายใจลำบากเวลาใช้แรง

·       หากอาการรุนแรงอาจทำให้หัวใจล้มเหลวได้

·       หากมีอาการเรื้อรัง อาจพบอาการมุมปากเปื่อย เล็บมีลักษณะอ่อนแอและแบน หรือเล็บเงยขึ้นมีแอ่งตรงกลางคล้ายช้อน

โลหิตจางเกิดขึ้นได้อย่างไร

ปัจจัยที่ทำให้เกิดภาวะโลหิตจางสามารถแบ่งตามกลไกการเกิดได้เป็น 3 สาเหตุใหญ่ ได้แก่

1. การสร้างเม็ดเลือดแดงน้อยลง โดยมีสาเหตุจากหลายประการ เช่น

·       การขาดสารอาหาร - เนื่องจากการเลือกรับประทานอาหารที่ได้รับสารอาหารไม่ครบถ้วน โดยเฉพาะธาตุเหล็ก  วิตามินบี 12 หรือกรดโฟลิก ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่จําเป็นต่อการสร้างเม็ดเลือดแดง ดังนั้นการขาดธาตุเหล็กเป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยทั่วไปในภาวะโลหิตจาง

·       ฮอร์โมน  - ภายในเลือดจะมีฮอร์โมนที่ผลิตจากไต โดยฮอร์โมนมีชื่อว่า อิริโธรโพอิติน (Erythropoietin) ที่มีหน้าที่ในการกระตุ้นไขกระดูกในการสร้างเม็ดเลือดแดง ซึ่งภาวะเลือดจางก็เกิดจากการที่ร่างกายผลิตฮอร์โมนชนิดนี้ได้ต่ำกว่าปกตินั่นเอง

·       ภาวะโรคเรื้อรัง -  โรคเรื้อรังหรือการรักษาโรคเรื้อรังบางโรคอาจส่งผลกระทบให้ไขกระดูกทำงานผิดปกติหรือไปทำลายไขกระดูก ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อการสร้างเม็ดเลือดแดงของร่างกาย ภาวะโรคเรื้อรังเหล่านี้ได้แก่ โรคมะเร็งบางชนิด การติดเชื้อ HIV โรคไตวายเรื้อรัง หรือโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์

·       การตั้งครรภ์ – เมื่อคุณแม่ตั้งครรภ์ที่ขาดสารอาหารประเภทธาตุเหล็กและกรดโฟลิกอาจมีภาวะโลหิตจางได้ โดยเฉพาะในช่วงอายุครรภ์ 6 เดือนแรก

·       โรคเกี่ยวกับไขกระดูก -  อย่างที่ได้กล่าวไปข้างต้นว่า ไขกระดูกเป็นแหล่งผลิตเม็ดเลือดแดง เมื่อไขกระดูกไม่สามารถสร้างเซลล์เม็ดเลือดได้ จึงทำให้ปริมาณเม็ดเลือดแดงในเลือดลดน้อยลง ดังนั้นผู้ที่มีปัญหาเกี่ยวกับโรคที่เกี่ยวข้องกับไขกระดูก เช่น ไขกระดูกฝ่อ มะเร็งในไขกระดูก หรือการติดเชื้อในไขกระดูก จึงอาจมีภาวะเลือดจางได้

2. การทำลายเม็ดเลือดแดงมากกว่าปกติในร่างกาย จะเกิดจากโรคอื่นที่มีสาเหตุทำให้เม็ดเลือดแดงแตกง่าย ผู้ป่วยมักมีอาการตัวเหลือง ตาเหลืองร่วมด้วย เช่น

·       โรคธาลัสซีเมีย (Thalassemias) - เป็นโรคทางพันธุกรรมที่พบได้บ่อย ผู้ป่วยจะมีอาการที่หลากหลาย เริ่มตั้งแต่ไม่แสดงอาการ หรือมีอาการโลหิตจางอย่างรวดเร็วเมื่อมีไข้ บางรายอาจมีอาการดีซ่าน ตับม้ามโตตั้งแต่ยังเด็ก

·       โรคเม็ดเลือดแดงแตกง่าย

o   จากการถูกทำลายโดยภูมิคุ้มกันของตนเอง มักพบร่วมกับโรคของระบบภูมิคุ้มกันอื่น ๆ โดยพบได้บ่อยในเพศหญิงวัยเจริญพันธุ์

o   จากการขาดเอนไซม์ G-6PD ซึ่งเป็นโรคที่ถ่ายทอดทางกรรมพันธุ์ มักพบในผู้ชาย ในภาวะปกติจะไม่มีอาการ แต่อาการโลหิตจางจะเกิดขึ้นรวดเร็วในกรณีที่มีการติดเชื้อหรือได้รับการกระตุ้น ผู้ป่วยอาจมีดีซ่าน ปัสสาวะสีน้ำตาลเข้ม อ่อนเพลีย

·       การติดเชื้อบางชนิด เช่น มาลาเรีย คลอสติเดียม มัยโค พลาสมา เป็นต้น

3. การสูญเสียเลือดอย่างฉับพลัน เช่น การเกิดอุบัติเหตุ การตกเลือด ภาวะตกเลือดหลังคลอดบุตร[TV1]  หรืออาจค่อยๆ เสียเลือดเรื้อรัง เช่น การเสียเลือดทางประจำเดือนของหญิงวัยเจริญพันธุ์ หรืออาจเกิดจากมีเลือดออกจากทางเดินอาหารครั้งละน้อย ๆ เป็นเวลานานจากโรคมะเร็งลำไส้ใหญ่ แผลในกระเพาะอาหาร เป็นต้น

5 สัญญาณเตือนโลหิตจาง

เมื่อร่างกายเริ่มแสดงอาการผิดปกติดังต่อไปนี้ ควรตั้งข้อสงสัยไว้ก่อนว่าคุณอาจกำลังมีอาการของภาวะโลหิตจากหรือไม่ และรีบเข้ารับการวินิจฉัยจากแพทย์เพื่อรับการรักษาตั้งแต่เนิ่น ๆ

                  1. รู้สึกเบื่ออาหาร เหนื่อยง่าย

                  2. ตัวซีดเหลือง ตาเหลืองอย่างเห็นได้ชัด

                  3. หายใจลำบากเวลาออกแรง

                  4. เจ็บหน้าอก ใจสั่น

                  5. หงุดหงิดง่าย อารมณ์แปรปรวน

การรักษาโรคโลหิตจาง

การรักษาภาวะโลหิตจางจำเป็นต้องสืบหาสาเหตุของอาการโดยการตรวจร่างกายอย่างละเอียด เนื่องจากระยะเวลาการรักษาและการพิจารณาสภาวะของโรคมีรายละเอียดที่แตกต่างกัน ซึ่งการรักษาสามารถทำได้ดังต่อไปนี้

·       รับประทานยาหรือฮอร์โมน  

เพื่อช่วยให้ร่างกายสามารถผลิตเม็ดเลือดแดงได้มากขึ้น หรือรักษาภาวะโลหิตจากจากสาเหตุบางประการ เช่น

o   รับประทานยาปฏิชีวนะ เพื่อรักษาอาการติดเชื้อ

o   การรับฮอร์โมนบางชนิด เพื่อปรับสมดุลฮอร์โมนสำหรับผู้ที่ประจำเดือนมามากผิดปกติ

o   การฉีดฮอร์โมนอิริโธรโพอิติน เพื่อช่วยกระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดงที่ไขกระดูก

o   การรักษาด้วยวิธีคีเลชั่นบำบัด (Chelation Therapy) เพื่อขับธาตุเหล็กส่วนเกินออกจากร่างกาย

·       เปลี่ยนถ่ายเลือด

เมื่อผู้ป่วยมีภาวะโลหิตจางรุนแรงหรือมีระดับฮีโมโกลบินต่ำกว่า 8 กรัมต่อเดซิลิตร แพทย์มักจะแนะนำให้รักษาโดยการเปลี่ยนถ่ายเลือด เพื่อเพิ่มระดับฮีโมโกลบินให้สูงขึ้น

·       ปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดจากเลือดและไขกระดูก

โดยการนำเซลล์ต้นกำเนิดที่สมบูรณ์ไปแทนเซลล์ที่ผิดปกติ เพื่อช่วยเพิ่มการสร้างเม็ดเลือดแดง

·       ผ่าตัด

เพื่อรักษาอาการเสียเลือดมากในอวัยวะที่เกิดจากโรคเรื้อรังบางชนิด หากตรวจไม่พบอาการเลือดออกจากอวัยวะอื่นแต่มีอาการซีดรุนแรงและม้ามโต แพทย์อาจจะพิจารณาให้ตัดม้ามออก

ภาวะโลหิตจางป้องกันได้อย่างไร

·       เลือกรับประทานอาหารที่มีสารอาหารที่จำเป็นต่อการสร้างเม็ดเลือดแดง ได้แก่ ธาตุเหล็ก วิตามินบี 12 กรดโฟลิค

·       รับประทานอาหารเสริมโดยขอคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ สำหรับผู้ที่ได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ

·       ผู้สูงอายุหรือผู้ที่รับประทานอาหารมังสวิรัติเป็นประจำควรตรวจเช็คอยู่เสมอ เพื่อป้องกันการขาดสารอาหาร เนื่องจากอาจจะรับประทานอาหารประเภทโปรตีนไม่เพียงพอ

·       หากมีคนในครอบครัวมีประวัติเป็นภาวะโลหิตจางควรปรึกษาแพทย์ เพื่อป้องกันการส่งต่อทางพันธุกรรม

·       หญิงตั้งครรภ์สามารถป้องกันภาวะโลหิตจางได้ด้วยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน์และอุดมไปด้วยสารอาหารสำคัญ และอาจรับประทานวิตามินเสริม เพื่อช่วยรักษาระดับเซลล์เม็ดเลือดแดงให้อยู่ในระดับปกติ

อาหารกับภาวะโลหิตจาง

ภาวะโลหิตจางมีสาเหตุหนึ่งเกิดมาจากการขนาดสารอาหารจำพวกธาตุเหล็ก วิตามินบี 12 และกรดโฟลิค เพื่อป้องกันโรคหรือแม้แต่รักษาอาการ ควรเข้าใจว่าอาหารประเภทใดคือสิ่งที่ควรบริโภค และอาหารประเภทใดควรหลีกเลี่ยงเพราะจะเข้าไปยับยั้งหรือขัดขวางการดูดซึมธาตุเหล็กได้

·       อาหารที่ควรรับประทาน

o   ผักใบเขียว เช่น ผักโขม คะน้า บร็อคโคลี่

o   ผลไม้วิตามินซีสูง เช่น ส้ม มะนาว องุ่น สตรอว์เบอร์รี่เพื่อช่วยดูดซึมธาตุเหล็ก

o   ผลไม้อบแห้ง เช่น ลูกเกด ลูกพรุน

o   เนื้อสัตว์ ทั้งเนื้อสัตว์ปีกและเนื้อแดง

o   ตับ

o   อาหารทะเล โดยเฉพาะกุ้ง หอยนางรม หอยตลับ หอยลาย

o   ธัญพืช เช่น ถั่วแดง  ถั่วลันเตา ถั่วลิสง ถั่วพิตาชิโอ เฮเซลนัต แมคคาเดเมีย อัลมอนด์ งา เมล็ดทานตะวัน เมล็ดฟักทอง เม็ดมะม่วงหิมพานต์

o   ไข่

o   ดาร์กช็อกโกแลต

·       อาหารที่ควรหลีกเลี่ยง

o   นม ชีส และผลิตภัณฑ์ที่ทำจากนม

o   ขี้เหล็ก

o   กระถิน

o   ถั่วเหลือง ข้าวฟ่าง ข้าวโอ๊ต ข้าวโพด ข้าวที่ไม่ขัดสี

o   ขมิ้นชัน รวมถึงสมุนไพรหลายชนิด

การรับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่คือหัวใจสำคัญของการมีร่างกายที่แข็งแรง ในขณะเดียวกันการเลือกรับประทานอาหารตามความชอบเพียงอย่างเดียวต่อเนื่องกันเป็นเวลานานก็จะส่งผลโดยตรงต่อสุขภาพ ทำให้เกิดโรคต่าง ๆ ตามมาได้ สำหรับลูกค้ากรุงไทย-แอกซ่า ประกันชีวิตที่ต้องรักษาภาวะโลหิตจาง สามารถรับคำปรึกษาเพิ่มเติมจากบริการ กรุงไทย-แอกซ่า แคร์คุณกว่าใคร เพื่อให้คุณมีข้อมูลในการตัดสินใจเข้ารับการรักษามากขึ้น ดูรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ https://www.krungthai-axa.co.th/th/care-coordination